علم اقتصاد

1- تعریف علم اقتصاد؟ علم اقتصاد علمی است که رفتار بشر را به صورت رابطه ی بین منابع و عوامل تولید کمیاب ( که موارد استفاده مختلف دارند ) و نیز نیازهای مادی نامحدود او را مطالعه می کند.

2- تعریف هزینه فرصت؟ هزینه فرصت یا هزینه ی فرصت از دست رفته، بیانگر آن چیزی است که از آن صرف نظر کرده و به عبارتی، آن را از دست داده ایم. مثلاً با تصمیم گرفتن به کشت پنبه از محصول گندم محروم می شویم. یعنی، هزینه ی فرصت کاشت پنبه، میزان محصول گندمی است که از آن صرف نظر کرده ایم.

3- تعریف تولید ناخالص ملیG.N.P؟ ارزش پولی کلیه ی کالاها و خدمات نهایی که اعضای یک ملت در طول یک سال تولید کرده اند.

4- تعریف تولید ناخالص داخلیG.D.P؟ ارزش پولی کلیه ی کالاها و خدمات نهایی که اعضای یک ملت در طول یک سال در محدوده مرزهای جغرافیایی یک کشور تولید می شود.

5- تعریف تولید خالص ملی؟ اگر هزینه استهلاک از تولید ناخالص ملی کم شود تولید خالص ملی به دست می آید.

à   استهلاک - تولید ناخالص ملی = تولید خالص ملی

6- درآمد ملی؟ درآمد ملی در برگیرنده ی اقلام مختلف درآمد است که در طول سال نصیب اعضای جامعه می شود. این درآمدها عبارتند از: درآمد حقوق بگیران، دستمزدها، درآمد صاحبان سرمایه ( سودی که به سرمایه تعلق می گیرد )، درآمد صاحبان املاک و مستغلات    ( اجاره )، درآمد صاحبان مشاغل آزاد و سودی که نصیب شرکت ها و مؤسسات می شود.

7- نیروی انسانی یکی از عوامل سه گانه ی تولید است که در کنار دو عامل دیگر – یعنی منابع طبیعی و سرمایه – نقش ویژه ای در تولید ایفا می کند.

8- در اقتصاد در مقوله ی عرضه کالا، با افزایش قیمت، صدور کالا افزایش و با کاهش قیمت صدور کالا کاهش می یابد و در مقوله ی تقاضا، برخلاف عرضه با افزایش قیمت کالا، تقاضا کاهش و با کاهش قیمت کالا تقاضا افزایش می یابد.

9- تعریف بهره وری؟ بهره وری به معنای استفاده ی مفید و مؤثر از عوامل تولید از جمله نیروی کار است.

10- تعریف پول ثبتی یا تحریری؟ بانک ها با وام دادن بخشی از پول هایی که متعلق به دیگران ولی نزد آنان است، پول جدید یا پول بانکی خلق می کنند. که به آن پول تحریری یا ثبتی می گویند.

11- تعریف نقدینگی (سپرده )؟ به پول هایی که مردم به دلایل مختلف به بانک می سپارند، « سپرده » گفته می شود. سپرده در واقع بدهی بانک به مشتری است. سپرده ها بر دو نوع اند:

à  سپرده های دیداری: سپرده هایی هستند که موجودی آنها به محض این که مشتری مطالبه کند باید به او پرداخت گردد.

à  سپرده های غیردیداری: خود سپرده غیر دیداری به دو صورت است که عبارتند از سپرده ی مدت دار و سپرده ی پس انداز

Ø    سپرده ی مدت دار: حسابی است که پول مشتری برای مدتی تقریباً طولانی در آن نگهداری می شود و مشتری تا زمان سر رسید، حق برداشت از آن را ندارد.

Ø    سپرده ی پس انداز: حسابی است که پول مشتری برای مدتی نامعین در آن نگهداری می شود اما مشتری می تواند موجودی این حساب را در هر زمان مطالبه نماید.

12- اقتصاد کنونی را « اقتصاد پولی » می نامند.

13- مفهوم قدرت خرید پول؟ هرچه سهم عمومی قیمت ها افزایش یابد، قدرت خرید پول کاهش می یابد و برعکس، با پایین رفتن سطح عمومی قیمت ها قدرت خرید پول افزایش می یابد.

یکی از دلایل کاهش قدرت خرید پول، حجم زیاد پول نسبت به تولید در جامعه است. هرچه حجم پول ( مجموع میزان اسکناس ها و مسکوکاتی که در دست اشخاص است و سپرده های دیداری بخش خصوصی را حجم پول گویند ) نسبت به تولید جامعه کم تر باشد، قدرت خرید آن بیشتر می شود و در صورت افزایش حجم پول ، قدرت خرید آن کاهش می یابد. در نتیجه کاهش قدرت خرید پول در جامعه باعث تورم در آن جامعه می شود.

14- تعریف تورم؟ تورم از نظر علم اقتصاد عبارت است از افزایش بی رویه و مداوم سطح قیمت هاست. یکی از نظریه های اصلی در این باره، علت تورم را نابرابری عرضه و تقاضای کل در جامعه می داند. این فزونی تقاضا بر عرضه به صورت افزایش قیمت ها بروز می کند.

15- سیاست های پولی چیست؟ به سیاست هایی که دولت از طریق بانک مرکزی برای کنترل پول و حفظ ارزش آن اعمال می کند، « سیاست های پولی » می گویند.

16 سیاست های پولی به دوشکل انجام می پزیرد:

à  کاهش حجم پول در گردش: کاهش حجم پول در گردش ( سیاست انقباضی پول ) زمانی که اقتصاد کشور دچار تورم شده است، مخارج دولت زیاد می شود و سطح عمومی قیمت ها با سرعت زیاد روبه افزایش می گذارد. برای پیش گیری از افزایش قیمت ها یا کاهش سرعت آن، بانک مرکزی سیاست کاهش حجم پول در گردش را به کار می گیرد و وارد عمل می شود.

عمده ترین روشهای که بانک مرکزی برای کاهش حجم پول به کار می برد عبارتنداز:

 افزایش نرخ سپرده قانونی: این روش از طریق تغییر در نرخ سپرده های قانونی نزد بانک ها اعمال می شود. بانک مرکزی با افزایش نرخ سپرده های قانونی[1]، حجم پول در گردش را کاهش می دهند.

 افزایش نرخ تنزیل مجدد: بانک مرکزی با افزایش نرخ تنزیل مجدد[2]، فعالیت های بانکهای تجاری را در زمینه ی اعطای وام محدود می کند.

 سیاست بازار باز ( فروش اوراق قرضه ): در این روش، بانک مرکزی می تواند با فروش اوراق قرضه به طور مستقیم از مقدار پول در دست مردم بکاهد.

à  افزایش حجم پول در گردش: افزایش حجم پول در گردش ( سیاست انبساطی پول )، اگر در جامعه ای اقتصاد دچار رکود باشد، بیکاری به شکل گسترده ای رواج پیدا کند. در صورت طولانی شدن دوره بیکاری، سطح عمومی قیمت ها کاهش می یابد. در این شرایط، به دلیل اینکه تولید کنندگان انگیزه ای برای تولید ندارند، سطح تولید کاهش می یابد. برای رهایی از این وضعیت، دولت می تواند سیاست های انبساطی، حجم پول در گردش را افزایش دهد.

عمده ترین روشهای که بانک مرکزی برای افزایش حجم پول به کار می برد عبارتنداز:

E پایین آوردن نسبت ذخایر قانونی: هرچه ذخایر قانونی بانک ها نزد بانک مرکزی پایین تر باشد، مقدار پولی که در اختیار بانک ها می ماند، بیشتر است. در نتیجه آنها قادر به تزریق پول بیشتری در اقتصاد خواهند بود.

E پایین آوردن نرخ تنزیل مجدد: زمانی که نرخ تنزیل مجدد بانک مرکزی کاهش می یابد، بانک ها اسناد اعتباری خود را به بانک مرکزی می دهند و قبل از زمان سر رسید آن پول دریافت می کنند. آنگاه با وام دادن به مردم، این پول ها را به بازار تزریق می کنند.

E خرید اوراق قرضه ی در دست مردم: دولت اوراق قرضه ای را که در دست مردم است، می خرد و در مقابل، به آنها پول می دهد. با این عمل، مقدار پول موجود در جامعه افزایش می یابد.

17- منظور از سیاست های مالی چیست؟ به سیاست هایی که با به کارگیری آن ها دولت عملاً در هزینه ها یا درآمدهای عمومی خود تغییراتی به وجود می آورد، « سیاست های مالی می گویند ». این نوع سیاست ها از طریق ایجاد تغییر در هزینه های عمومی یا دریافت مالیات ها انجام می پذیرد.

18- منظور از اسناد اعتباری چیست؟ بانک ها به منظور انجام عملیات اعطای وام و اعتبار، اسناد مختلفی تهیه کرده اند تا ضمن ارائه خدمت، در کوتاهترین زمان بتوانند طلب خود را از وام گیرنده دریافت کنند. این اسناد قابل انتقال هستند و صاحبان آنها می توانند قبل از سر رسید، آنها را به دیگران منتقل کنند. برخی از اسنادی که در بانک ها و مؤسسات اعتباری جریان دارند عبارتنداز: چک، سفته، برات و اوراق قرضه. این اسناد با توجه به زمان بازپرداختشان در سه گروه طبقه بندی می شوند:

à  اسناد اعتباری دیداری ( چک ): از آن جا که این اسناد به محض رؤیت بانک و بدون اطلاع قبلی قابل پرداخت هستند، به آنها اسناد دیداری گفته می شود.

à  اسناد اعتباری کوتاه مدت: زمان بازپرداخت این دسته از اسناد یک سال یا کم تر است. سفته و برات از جمله ی این اسنادند.

Ø    سفته: یکی از اسنادی که بانک ها در مقابل اعطای وام از وام گیرنده درخواست می کنند، سفته است. این سند در معاملات بازرگانی نیز مورد استفاده قرار می گیرد. سفته سندی است که به موجب آن بدهکار متعهد می شود مبلغ معینی را در زمان مشخص به طلبکار پرداخت کند. طلبکار بعد از دریافت سفته باید آن را تا زمان سر رسید نزد خود نگه دارد. در صورتی که طلبکار قبل از سر رسید سفته به پول آن نیاز پیدا کند، می تواند سفته را پشت نویسی ( ظهر نویس )[3] کند و با دریافت مبلغ کمتری، طلب خود را به دیگری انتقال دهد.

Ø    برات : برات سند یا حواله ای است که از طرف طلبکار صادر می شود و به موجب آن، بدهکار مطلع می شود که باید مبلغ بدهی خود را در سر رسید معین به فردی که طلبکار مشخص می کند، پرداخت نماید. اگر بدهکار وجه بدهی را با امضای خود تأیید کند، برات جنبه ی قانونی پیدا می کند.

à  اسناد اعتباری بلند مدت: در مواقعی که دولت یا مؤسسات خصوصی برای رفع مشکلات یا گسترش فعالیت های اقتصادی خود به امکانات مالی نیاز پیدا می کنند. ممکن است به انتشار اوراق قرضه اقدام نمایند. افراد یا مؤسسات خصوصی با خرید این اوراق، ضمن دریافت بهره در فواصل زمانی مشخص شده، اصل طلب خود را در زمان سر رسید دریافت می کنند. بازپرداخت این گونه اسناد، اغلب بیش از یک سال طول می کشد. به همین دلیل آن ها را جزو اسناد اعتباری بلند مدت قرار می دهند.

19- فعالیت های بانکها به طور کلی عبارتند از:

v   عملیات اعتباری: بانک ها با پذیرش سپرده های دیداری، سپرده های مدت دار و سایر سپرده های مردم، منابع لازم برای دادن اعتبار به اشخاص و مؤسسات را جمع آوری می کنند.

v   عملیات مالی: بانک های تخصصی به منظور کسب سود، اوراق قرضه ای را که دولت یا مؤسسات اعتباری منتشر کرده است، خریداری می کنند. آنگاه این اوراق را به مبلغی بیش از مبلغ خرید به سپرده گذاران خود می فروشند. این فعالیت بانک را « عملیات مالی گویند ».

v   خرید و فروش ارز: یکی دیگر از از خدماتی که بانک ها انجام می دهند خرید و فروش و تبدیل پول کشورهای مختلف است.

v   سایر خدمات بانکی: از جمله نقل و انتقال وجوه در داخل کشور، وصول مطالبات اسنادی و سود سهام مشتریان و واریز به حساب آنها، پرداخت بدهی مشتریان در صورت درخواست آنها، قبول امانات و نگهداری سهام و اوراق بهادار و اشیای قیمتی مشتریان و غیره.

ادامه مطلب در بخش دوم